در دنیای خودرو، با گسترش استفاده از گیربکس اتوماتیک، آشنایی با این مدل گیربکس از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از مزایای شناخت انواع گیربکس اتوماتیک، استفاده از بهترین نوع گیربکس اتوماتیک برای خودرو مورد نظر است. برای مثال، برای خودروهای سنگین و باربر، گیربکس اتوماتیک با توان بیشتر مناسب است. برای خودروهای شهری و خانوادگی، گیربکس اتوماتیک با توان کمتر، به منظور صرفه‌جویی در مصرف سوخت، مناسب است. بنابراین، در انتخاب بهترین نوع گیربکس اتوماتیک، عملکرد مورد انتظار و بودجه مصرف‌کننده هم باید مد نظر قرار گیرد. با در نظر گرفتن این عوامل، می‌توان بهترین گیربکس اتوماتیک را برای خودرو انتخاب کرد. در این مقاله شما ضمن آشنایی با انواع گیربکس، نکاتی را درباره بهترین نوع گیربکس یاد می‌گیرید. همچنین، با انواع گیربکس در ایران آشنا می‌شوید.
مروری کوتاه بر تاریخچه گیربکس
آلفرد هورنر مونرو، مخترع کانادایی، برای اولین بار مفهوم گیربکس اتوماتیک را ابداع کرد. او از هوای فشرده برای تعویض دنده‌ها استفاده کرد. اسکار اچ بانکر، مخترع آمریکایی، این مفهوم را توسعه داد و اولین نمونه کامل و کاربردی گیربکس اتوماتیک را اختراع کرد. جنرال موتورز، نخستین شرکتی بود که ماشین مدرن خود را با دنده خودکار (گیربکس اتوماتیک) به نام هیدراماتیک (Hydramatic / Hydra-Matic) در سال ۱۹۴۰ میلادی به تولید انبوه رساند. قطعات گیربکس خودروی KIA را می توانید از لوازم یدکی کیا در بازار آنلاین اتوموبی تهیه نمائید.
گیربکس اتوماتیک چگونه کار می‌کند ؟
قبل از بررسی انواع گیربکس اتوماتیک، باید با عملکرد آن آشنا شویم تا بتوانیم بهتر درک کنیم. گیربکس اتوماتیک دنده‌های خودرو را به طور خودکار تغییر می‌دهد و راننده نیازی به تعویض دنده یا کارکرد کلاچ ندارد.
در واقع، موتور به یک مبدل گشتاور متصل است که از طریق سیستم دنده به گیربکس متصل می‌شود. سیستم دنده شامل چرخ دنده و سه دنده سیاره‌ای است که توسط چرخ دنده حلقه‌ای پوشانده می‌شوند. این قطعات به صورت ترکیبی باعث ایجاد گیربکس اتوماتیک می‌شوند. قطعات گیربکس اتوماتیک سراتو را به راحتی از لوازم یدکی سراتو با بهترین قیمت و جنس اصلی تهیه نمائید.
به طور کلی، گیربکس اتوماتیک با عملکرد خودکار، تغییر دنده‌های خودرو را برای راننده آسان‌تر می‌کند. با توجه به اینکه نیازی به تعویض دنده یا کارکرد کلاچ نیست، راننده می‌تواند به راحتی و با سرعت بیشتر خودرو را کنترل کند.
اجزای گیربکس اتوماتیک
مبدل گشتاور (توربین، روغن گیربکس و …)، کامپیوتر مرکزی (ECU)، شیرهای برقی یا سنولوئید، کلاچ گیربکس اتوماتیک و چرخ دنده‌های مختلف گیربکس اتوماتیک از اجزای اصلی گیربکس‌های اتوماتیک هستند.
هر یک از این قطعه‌های اصلی، که ساختار انواع گیربکس اتوماتیک را تشکیل می‌دهند، دارای اجزای مختلفی هستند تا بتوانند به‌صورت موثر فرمان‌های صادر شده در هنگام حرکت خودرو را هدایت کنند.
با استفاده از این اجزا، گیربکس اتوماتیک قادر به تغییر دنده به‌صورت خودکار و بدون نیاز به کارکرد کلاچ توسط راننده است. در نتیجه، رانندگی با گیربکس اتوماتیک، ساده‌تر و راحت‌تر از رانندگی با گیربکس دستی است. فروشگاه اینترنتی دیگری که بتوانید قطعات کیا را به قیمت مناسب تهیه نمائید هایپر یدک است.
انواع گیربکس اتوماتیک
ـ گیربکس دبل کلاچ (DCT)
گیربکس DCT یا گیربکس دوکلاچه، ترکیبی از گیربکس اتوماتیک و دستی است. در این نوع گیربکس، برای تعویض دنده دو شفت مجزا به کار می‌رود؛ یکی برای دنده‌های زوج و دیگری برای دنده‌های فرد. هر یک از شفت‌ها به کلاچ مجزا متصل هستند و به این ترتیب، تعویض دنده با سرعت بیشتری نسبت به گیربکس دستی انجام می‌شود. در مقایسه با گیربکس اتوماتیک، در DCT دبل کلاچ تورک کانورتور یا مبدل گشتاور وجود ندارد.
از جمله خودروهای محبوبی که با گیربکس DCT مجهز شده‌اند، می‌توان به Chrysler Dodge Dart اشاره کرد. این گیربکس باعث بهبود عملکرد و کارایی خودروها می‌شود و بیشتر در خودروهایی با قدرت موتور بالا استفاده می‌شود.
ـ گیربکس اتوماتیک DSG
گیربکس‌های DSG، به گیربکس‌های اتوماتیک دو کلاچ بسیار شبیه هستند. در این گیربکس، به‌جای تورک کانورتور یا مبدل گشتاور، از دو کلاچ استفاده می‌شود. مکانیزم آن به این صورت است که یکی از کلاچ‌ها را به سادگی رها می‌کند و دومی را برای تعویض دنده‌ها درگیر می‌کند. به‌این‌ترتیب، سیستم انتقال تعویض دنده‌های نرم‌تر و سریع‌تری را نسبت به مدل‌های مرسوم به همراه دارد. قطعات یدکی اپتیما از جمله لوازم گیربکس را نیز از اتوموبی می توانید جنس اصلی تهیه نمائید.
گیربکس‌های اتوماتیک DSG مدرن، مصرف سوخت بهینه‌تری نسبت به گیربکس‌های دستی دارند. بی ام و M3 یکی از بهترین خودروهای با گیربکس اتوماتیک DSG برای رانندگی است. به‌دلیل عملکرد بهینه و نرم این گیربکس، نیاز کمتری به تعمیر و نگهداری دارد و باعث افزایش عمر مفید خودرو می‌شود.
تفاوت گیربکس DSG و DCT چیست؟
در گیربکس‌های دو کلاچه به‌دلیل اینکه انتقال قدرت به صورت خشک صورت می‌گیرد، راننده نیازی به تعویض روغن گیربکس ندارد. بااین‌حال، این نوع گیربکس کلاچ‌ها را خشک نگه می‌دارد و در نهایت کیفیت اصطکاک آنها را از دست می‌دهد. به همین دلیل، تعویض‌های ناگهانی، واکنش‌های کند به تعویض دنده و انتقال نامنظم را خواهیم داشت.
اما در فناوری DSG، انتقال به صورت مرطوب صورت می‌گیرد و کلاچ‌ها را چرب و روان نگه می‌دارد. با هماهنگی بهتر در سیستم، عملکرد طولانی مدت و تعویض دنده‌های سبک و نرم را خواهیم داشت. بااین‌حال، برای حفظ عمر مفید گیربکس، باید روغن گیربکس را بر اساس دوره‌های منظم (معمولاً هر ۴۰ هزار کیلومتر) تعویض کرد که هزینه کمی دارد.
ـ گیربکس اتوماتیک CVT
در گیربکس‌های CVT برای تعویض دنده، از تسمه و قرقره (پولی) به‌جای چرخ دنده‌های فولادی که در گیربکس‌های اتوماتیک مرسوم وجود دارد، استفاده می‌شود. این امر باعث می‌شود عمل تعویض دنده به‌صورت یکپارچه انجام شود و به موتور کمک می‌کند تا در نهایت سرعت بچرخد.
چند مثال از خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک CVT عبارتند از شورلت اسپارک (Chevrolet Spark)، فورد C-Max و نیسان سنترا.
ـ گیربکس اتوماتیک از نوع AMT
نماد AMT به‌عنوان اختصاری برای عبارت Automated Manual Transmission به‌کار می‌رود. این اصطلاح به انواع گیربکس دستی اتوماتیک اشاره دارد. سیستم انتقال اتوماتیک AMT، که در حقیقت حالت پیشرفته‌ای از گیربکس دستی است، نخستین بار توسط شرکت سازنده BMW در سال ۱۹۹۶ معرفی شد و در بازار عرضه شد. گیربکس‌های AMT به‌عنوان یک روش اصولی و ساده، با کمترین هزینه برای رسیدن به انواع گیربکس اتوماتیک شناخته می‌شوند.
گیربکس اتوماتیک AMT تمامی مزایای گیربکس دستی را همراه با راحتی و سهولت کار با انواع گیربکس‌های اتوماتیک دارد. این گیربکس، به مصرف‌کننده امکان می‌دهد تا از تمامی این مزایا بهره‌مند شود.
ـ گیربکس اتوماتیک تیپ ترونیک (Tiptronic)
عملکرد گیربکس اتوماتیک تیپ ترونیک، شباهت بسیار زیادی با گیربکس دستی دارد. بااین‌حال، این سیستم با گیربکس دستی از نظر حس کاربر متفاوت است. در این سیستم، به‌جای پدال کلاچ از یک مبدل گشتاور (تورک کانورتور) استفاده می‌شود که امکان تعویض دنده خودکار را فراهم می‌آورد و درعین‌حال، به راننده اجازه کنترل کامل بر روی دنده‌ها را نمی‌دهد.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد گیربکس اتوماتیک تیپ ترونیک، امکان برداشتن حالت اتوماتیک است. با برداشتن حالت اتوماتیک، می‌توانید به‌صورت اتوماتیک رانندگی کنید و درعین‌حال، در شرایط خاص مانند بالا رفتن از تپه یا رانندگی در سراشیبی، از امکان تغییر به حالت دستی هم بهره‌مند شوید.
گیربکس اتوماتیک تیپ ترونیک برای اولین بار در خودروی پورشه ۹۱۱ مشاهده شد.
ـ گیربکس‌های AT (خودکار معمولی)
گیربکس‌های خودکار AT، که شامل رایج‌ترین نوع گیربکس‌های اتوماتیک هستند، امروزه با فناوری‌های متفاوت خود در ماشین‌های اقتصادی، شهری، اسپرت و حتی مخصوص مسابقه استفاده می‌شوند. مکانیزم تعویض دنده این خودرو با گیربکس‌های دنده تفاوت چندانی ندارد. بااین‌حال، در این گیربکس‌ها، تعویض دنده به‌صورت خودکار و بدون نیاز به کلاچ انجام می‌شود.
بعضی از مدل‌های گیربکس‌های اتوماتیک دارای حالت تیپ‌ترونیک تعویض دنده هستند، و در برخی مدل‌های قدیمی هم می‌توانید سقف تعویض دنده را تعیین کنید. این گیربکس‌ها از مکانیزم ساده‌تری نسبت به گیربکس‌های دو کلاچه برخوردار هستند و در نتیجه برای تعمیر آنها هزینه کمتری نیاز است. بااین‌حال، در نمونه‌های اقتصادی این گیربکس، تعداد دنده‌های زیادی در اختیار راننده قرار نمی‌گیرد و تعویض دنده‌ها با سرعت کمتری انجام می‌شود. همچنین، بسیاری از جعبه‌دنده‌های AT معمولی، حالت‌های مختلف را برای رانندگی ارائه نمی‌دهند.
بعضی از خودروهای مجهز به این نوع گیربکس شامل برلیانس سری ۳۰۰ اتوماتیک، دیگنیتی پرستیژ و هیوندای آی ۳۰ هستند.
انواع گیربکس اتوماتیک رایج در ایران
در مورد انواع گیربکس‌های اتوماتیکی که در داخل کشور رواج دارند، دو نوع مهم به نام‌های AL4 و ZF وجود دارد. البته در خودروهای 206 از این دو نوع گیربکس اتوماتیک استفاده می‌شود.
ـ گیربکس AL4
گیربکس اتوماتیک سیاره‌ای AT یا همان گیربکس AL4، یکی از متداولترین انواع گیربکس‌های اتوماتیک است و در خودروهای تولید داخل کشور که از گیربکس‌های اتوماتیک برخوردارند، معمولاً از گیربکس AL4 استفاده می‌شود.
این گیربکس، به‌خاطر ویژگی‌هایش، برای خودروهای ساخت داخل ایران مناسب به حساب می‌آید. گیربکس AL4 دارای چهار دنده جلو و یک دنده برای رفتن به عقب است و البته قابلیت تعویض دستی دارد. محدودیت سرعت در این گیربکس تا 220 کیلومتر بر ساعت است و انتقال قدرت در آن از طریق چرخ دنده‌های خورشیدی-سیاره‌ای صورت می‌گیرد.
سیستم کلاچ اتوماتیک در این گیربکس هیدرولیکی و دارای سیستم کنترلی است. این نوع گیربکس در خودروهای 206، 207، SDV 9 و پارس اتوماتیک، همچنین خودروهای سوزوکی ویتارا، اچ‌سی کراس و هایما S7 استفاده می‌شود.
-گیربکس ZF / تبدیل گیربکس دستی به اتوماتیک
گیربکس دیگری که در خودروهای داخلی قابل استفاده است، گیربکس ZF است. در صورت تمایل به تغییر گیربکس دستی خودروی خود، امکان استفاده از گیربکس ZF برایتان فراهم است. گیربکس ZF ساخت کشور آلمان است و روی بسیاری از خودروهای شرکت پژو نصب شده است.
سازگاری مناسب این گیربکس با خودروهای داخلی، اغلب به دلیل همان کمپانی پژو است. این موضوع باعث شده تا گیربکس ZF در داخل کشور مورد توجه قرار گیرد و از مقبولیت بالایی برخوردار باشد. البته برای انتخاب بهتر، توصیه می‌شود با یک تعمیرکار با تجربه مشورت داشته باشید. تعمیرکاران با تجربه می‌توانند به شما در انتخاب بهترین گیربکس برای خودرویتان کمک کنند.
کدام گیربکس اتوماتیک انتخاب بهتری است؟
برای انتخاب بهترین گیربکس اتوماتیک برای خودرو، باید به چندین فاکتور توجه کرد. انتخاب مدل مناسب باید با نوع ماشین و قطعه‌های آن هم‌خوانی داشته باشد. علاوه‌بر این، توانایی گیربکس و قابلیت آن برای تطبیق با دیگر اجزا و قطعه‌های ماشین، انتظارهای ما از گیربکس و بودجه خریداری خودرو باید در نظر گرفته شود. به همین دلیل، انتخاب بهترین گیربکس اتوماتیک بدون در نظر گرفتن این موارد، کار اشتباهی خواهد بود. برای کمک به تصمیم‌گیری بهتر در خرید، بهتر است به مزایای هر نوع گیربکس اتوماتیک توجه کنیم:
– گیربکس CVT به عنوان گزینه‌ای کارآمد، تقریباً بدون تاخیر در تعویض دنده، با قطعه‌های کمتر و با درصد کمتری از خرابی، بازدهی بهتری نسبت به DCT و AMT دارد. البته این نوع گیربکس ممکن است برخی افراد را با این حقیقت که به‌طور کامل از ماشین خروجی نمی‌گیرد، ناراحت کند. بااین‌حال، تجربه رانندگی با آن لذت‌بخش خواهد بود.
– گیربکس DCT برای کسانی که دوست دارند تغییر دنده و خروجی گرفتن از ماشین و شتاب سریع داشته باشند، گزینه مناسبی است.
– گیربکس AMT، به دلیل اینکه تعداد بیشتری از اتومبیل‌های سطح ابتدایی از آن استفاده می‌کنند، انتخاب خوبی است و به‌راحتی در دسترس است. همچنین، در مقایسه با DCT و CVT، ارزان‌تر است و می‌تواند به نرمی CVT و به سرعت DCT کار کند.
گیربکس دستی، AMT و دوکلاچه، با بازده عملکردی بهتر و مصرف سوخت کمتری همراه هستند، زیرا در این نوع گیربکس‌ها برای انتقال قدرت از موتور به گیربکس از کلاچ استفاده می‌شود. به کارگیری کلاچ برای منتقل کردن قدرت از موتور به گیربکس، باعث می‌شود کوپل بین موتور و گیربکس با اتلاف کمتری صورت گیرد و مانند گیربکس‌های AT و CVT، توان تولیدی موتور صرف چرخاندن توربین یا مبدل گشتاور (Torque Converter) نشود.
برای بهترین انتخاب گیربکس اتوماتیک، نباید فقط به یک مزیت خاص توجه کنیم، بلکه باید به نوع و وضعیت خودرو و نیازهای شخصی خودمان هم توجه کنیم. انتخاب گیربکس مناسب، به دلیل اهمیت آن برای رانندگی آسان و ایمن، یکی از موارد حیاتی در خرید خودرو است.
کلام آخر
در این مقاله، با انواع گیربکس اتوماتیک و عملکرد آنها، مزایا و معایب هر نوع گیربکس و نحوه انتخاب بهترین گیربکس برای خودروی خود آشنا شدید. انتخاب گیربکس مناسب، بستگی به نوع و کاربرد خودرو، توانایی و قابلیت گیربکس، انتظارات و بودجه شما دارد. برای رانندگی راحت‌تر و ایمن‌تر، باید به این فاکتورها توجه کنید.